ប្រាសាទតូច ក្បែរប្រាសាទស្រី នៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង
ថ្ងៃខែបញ្ចូល November 24th 2011 បញ្ចូលដោយ
admin. នៅក្នុងផ្នែក
ប្រវត្តិសាស្រ្ត - ប្រាសាទបុរាណ .
អសន្តិសុខ និងភាពអវិជ្ជាក្នុងអតីតកាលគួបផ្សំ នឹងការកំហែងគំរាមពីធម្មជាតិផង បានបំផ្លាញវិមានប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរមួយចំនួនធំ ដូចករណីប្រាសាទបុរាណខ្មែរនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាទូទៅ និងនៅក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំងដោយឡែក ។
ប្រាសាទតូចធ្វើអំពីឥដ្ឋស្ថិតនៅលើកូនភ្នំពោ ខាងលិចប្រាសាទស្រី ត្រូវបានបំផ្លាញដោយបានបន្សល់ទុកត្រឹមតែគ្រឹះនិងក្បាច់តុបតែងលំអ បន្តិចបន្តួច តែប៉ុណ្ណោះ គួរឲ្យអណោចអធម៌ណាស់ ។
សូមរំលឹកជាព័ត៌មានថា តាំងពីពេលកសាង ពោលគឺនៅដើមសតវត្សទី៧ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩២៧ ប្រាសាទនេះនៅរក្សាបានលក្ខណៈដើមរបស់ខ្លួនទាំងស្រុង តែក្រោយមកទើបត្រូវបានបាក់បែកខ្ទេចខ្ទាំអស់ ។
ប្លង់ ប្រាសាទតូច របស់លោក Parmentier, នៅ ឆ្នាំ ១៩២៧ និង ខឿន ផ្តែរ នៃ ប្រាសាទតូច របស់
B. Bruguier & J. Lacroix : Sambor Prei Kuk et le bassin du Tonle Sap, T. II, 2011
លោក បារម៉ាំងទីយ៉េរ អ្នកឯកទេសខាងប្រាង្គប្រាសាទបុរាណខ្មែរដែលបានសិក្សាប្រាសាទនេះ បានបន្សល់ទុកនៅរវាងឆ្នាំ ១៩២០ និង ឆ្នាំ១៩២៧ នូវប្លង់ និងរូបភាពពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបូជនិយដ្ឋានបុរេអង្គរនេះ ។
បែរមុខទៅទិសខាងកើត ប្រាសាទតូចមានរាង៤ជ្រុងស្មើ ទំហំ៣.៦០ ម x ៣.៦០ ម ស្ថិតក្នុងរចនាប័ថ្មសម្បូរព្រៃគុកដូចវត្តមានរបស់ក្បាច់ផ្តែរមួយ និងផ្ទាំងសិលាចារឹក K.138 ដែលមានការចុះកាលបរិច្ឆេទឆ្នាំ៦២០ នៃគ.សជាភស្តុតាង ។
ឆ្នាំ២០០២ យើងបានរកឃើញផ្ទាំងសិលាចារឹកនេះឡើងវិញ តែត្រូវបានបែកបាក់ជា២កំណាត់ នៅលើទីតាំងនៃប្រាសាទនេះផ្ទាល់ ។ ផ្ទាំងសិលាចារឹកបុរេអង្គរនេះ ដែលចារលើសសរស្តម្ភខាងត្បូងមានតួអក្សរ ៣១បន្ទាត់ សរសេរជាភាសាសំស្ត្រឹត និងភាសាខ្មែរ ។
គំនូរ នៅ ឆ្នាំ ១៩២៧ និង រូបភាព នៃ ប្រាសាទតូច របស់លោក Parmentier, ថត នៅ ឆ្នាំ ១៩២០ និង សិលាចារឹក នៃ ប្រាសាទ នេះ របស់លោក Thlang Sakhoeun
ភាគសំស្ក្រឹតនៃអត្ថបទសិលាចារឹក បញ្ជាក់ឲ្យដឹងថា មានការគោរពបូជាព្រះសិវលិង្គ ដែលមានព្រះនាមថាស្រីប្រភាសសោមេស្វរៈ ដែលមានភាពល្បីរន្ទឺក្នុងសម័យចេនឡា ។ រីឯភាគខ្មែរនៃសិលាចារឹកវិញ បានរៀបរាប់អំពីអំណោយទៅប្រាសាទនូវខ្ញុំបម្រើប្រុសស្រី គោ, ក្របី ព្រមទាំងរុក្ខជាតិមួយចំនួនជាដើម ដើម្បីទ្រទ្រង់បូនិយដ្ឋានខាងលើនេះ ។
នៅក្នុងបរិវេណនៃប្រាសាទខាងលើ យើងក៏បានរកឃើញនូវបំណែកសិលាចារឹកថ្មីពីរទៀត ព្រមទាំងសំណល់ស្ថាបត្យកម្មសម្រាប់លំអប្រាសាទមួយចំនួន ។
ជារួម យើងដឹងពីចំណាស់យ៉ាងពិតនៃប្រាសាទតូចនេះ តាមរយៈកាលបរិច្ឆេទនៃផ្ទាំងសិលាចារឹក និងក្បាច់ផ្តែរ ។ បើនិយាយម្យ៉ាងទៀត ប្រាសាទតូចនេះ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទឥសានវរ័ន្មទី១ ដោយស្ថិតក្នុងរចនាបថសម្បូរព្រៃគុក ខុសពីប្រាសាទស្រី ដែលស្ថិតក្នុងរចនាបថព្រៃក្មេង ៕
ចម្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គមួយរចនាប័ថ្មអមរាវតីនៅអង្គរបុរី
នៅឆ្នាំ ១៩៨៧ អ្នកស្រុកអង្គរបុរី នៅក្នុងភូមិកំពង់ពោធិ៍ ឃុំផ្ទោល ខេត្តតាកែវ បានរកឃើញចម្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គមួយធ្វើអំពីថ្ម ដោយមានកំពស់ដល់ ១ ម៉ែត្រ ៦២ នៅលើទួលមួយ។
ទោះបីចម្លាក់តំណាងព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គដ៏ធំនេះ មិនទាន់ត្រូវបានធ្លាក់រួចក្តី ក៏ប៉ុន្តែមានលក្ខណៈសមសួន ជាពិសេសនៅពេលល្ងាច ដែលព្រះអាទិត្យអស្តង្គតចោលពន្លឺលើព្រះពុទ្ធរូបនេះធ្វើឲ្យ ស្នាមញញឹមលេចឡើងគួរឲ្យបេតីណាស់ ។
ចម្លាក់ ថ្ម នៅ សាលាស្រុក អង្គរបុរី ឆ្នាំ ១៩៩៣ សព្វថ្ងៃ នៅ សារមន្ទីរ ស្រុក អង្គរបុរី ( ម . ត ១៩៩៣)
សូមរំលឹកថា យើងបានឃើញចម្លាក់បុរាណនេះ នៅសាលាស្រុកអង្គរបុរីនៅឆ្នាំ ១៩៩៣ ដាច់ជាពីរកំណាត់ ព្រោះថាបាក់ត្រង់កជើង ។ ដោយយល់ដល់តម្លៃវប្បធម៌មិនអាចកាត់ថ្លៃបាន នៃព្រះរូបនេះ យើងក៏បានស្នើរឲ្យប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ខេត្តយកព្រះបាទនេះមកផ្គុំ ជាប់ទៅនឹងដងខ្លួនវិញ ហើយយកទៅរក្សាទុកក្នុងអគារមួយនៃសាសាស្រុក ដែលត្រូវបានក្លាយទៅជាសារមន្ទីរស្រុកជាបណ្តោះអាសន្ន ។
សូមជម្រាបថា សព្វថ្ងៃនេះព្រះពុទ្ធបដិមានេះត្រូវបានគេយកទៅតាំងនៅក្នុងតូបមួយដ៏ សង្ហានាសារមន្ទីរថ្មីដែលស្ថិតក្បែរនោះ គឺសារមន្ទីរស្រុកអង្គរបុរី ។
ព្រះពុទ្ធអង្គខាងលើនេះទ្រង់ប្រថាប់ឈរមានព្រះសិរសារាងមូលវែង ហើយឧស្នីសៈទាបមិនខ្ពស់ប៉ុន្មានទេ រីឯព្រះភ័ក្ត្រទាំងពីរបើក ។ត្រចៀកពុំទាន់ត្រូវបានឆ្លាក់រួច ។ ព្រះហត្ថខាងធ្វេងរបស់ព្រះអង្គលើកស្មើត្រឹមស្មា ស្ថិតក្នុងឥរិយាបទ កាតកៈហត្ថ ឬសិម្ហមុទ្រៈ ហើយកាន់ជាយព្រះចីវរដែលជាយមានរាងមូល ឬកំប៉ោងធ្លាក់ដល់អន្តរវាសៈ ។ ព្រះហត្ថ ខាងស្តាំវិញ ដែលដាក់ស្មើនឹងស្មាស្តាំផងដែរនោះ ស្ថិតក្នុងឥរិយាបទអភ័យមុទ្រៈ ។ កន្លងមកការសិក្សាបានឲ្យដឹងថា ចម្លាក់នេះត្រូវបានស្ថាបនាឡើងរវាងសតវត្សទី៥ និងទី៧ នៃគ.ស ។ ………. ។ ក៏ប៉ុន្តែយើងគិតថាព្រះពុទ្ធបដិមានេះស្ថិតក្នុងសតវត្សទី៤ រវាងសតវត្សទី៥ ទៅវិញ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងចម្លាក់បែបពុទ្ធនិយមមួយចំនួនដែលគេទើបស្រាវជ្រាវ រកឃើញទាំងនៅអង្គបុរី ទាំងនៅក្នុងដែនដីសណ្តនៃទន្លេមេគង្គ និងទាំងនៅក្នុងឈូងសមុទ្រសៀម ជាពិសេសនៅជ្រលងទន្លេចៅប្រាយ៉ា ។
ចម្លាក់ ថ្ម និង ចម្លាក់ សំ រិ ទ្ធិ អង្គរបុរី កម្មសិទ្ធិឯកជន រចនាបទ អមរា វ ត្តី ( ម . ត ២០០៤)
ជាការពិតណាស់ ចម្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គនៅភូមិកំពង់ពោធិ៍មានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នា ទៅនឹងព្រះពុទ្ធអង្គនៅប្រទេសឥណ្ឌា ដែលស្ថិតក្នុងរចនាបទ អមរាវតីជាពិសេស ព្រះពុទ្ធអង្គនៅសារមន្ទីរបុរាណវិទ្យា នគរ ជូនកោទសគរនៅប្រទេសឥណ្ឌា តាមលំនាំនៃសិល្បៈគុប្តៈ បែបសាលាវិចិត្រសិល្បៈគន្ធារៈ ។
សរុបសេចក្តីមក លក្ខណៈទាំងប៉ុន្មាន ដែលយើងបានលើកយកមកនិយាយដោយត្រួសៗនោះ គ្រប់គ្រាន់ឲ្យយើងកំណត់បាននូវអាយុកាលនៃចម្លាក់របស់យើង ព្រោះចេញពីលទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវទៅតាមការប្រៀបធៀបនិងតាម ឯកសារផ្សេងៗ ដែលជាប់ទាក់ទងនឹងវិស័យពុទ្ធបដិមាកម្ម នាសម័យនគរភ្នំនៅអង្គរបុរី ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តីយើងក៏ត្រូវផ្សារភ្ជាប់ព្រះពុទ្ធរូបនេះទៅនឹង ចម្លាក់មួយចំនួននៅក្នុងភូមិភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃក៏ដូចជានៅម្តុំ ស៊ូម៉ាត្រានៃប្រទេសម៉ាឡេស៊ី មុននឹងឈានទៅរកកាលបរិច្ឆេទមួយដ៏ច្បាស់លាស់ ៕
ក្រុមប្រាសាទកំពង់ព្រះនៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង
ជាការពិតណាស់ នាសម័យដើម ក្រុមប្រាសាទកំពង់ព្រះ មានប្រាសាទឥដ្ឋចំនួន៣ តែឥឡូវនេះនៅសល់តែពីរប៉ុណ្ណោះ ។ ស្ថិតនៅលើទួលមួយយ៉ាងខ្ពស់ ហើយស្ងាត់ជ្រងំ ដែលប្រហែលជាដីលើកក្នុងអតីតកាល សំណង់ស្ថាបត្យកម្មមុនអង្គរនេះបែរមុខទៅទិសខាងជើង ដែលជាទីតាំងបឹងទន្លេសាប ដោយមូលហេតុភូមិសាស្ត្រ ។
ប្លង់ នៃ ទីតាំង ក្រុម ប្រាសាទ កំពង់ព្រះ នៅ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង
ប្រាង្គទាំង២ ដែលនៅសេសសល់ ត្រូវបានកសាងឡើងរាបនឹងដី ដោយឥដ្ឋបូកកំបោរបាយអ ហើយមានទ្វារបញ្ឆោត៣លំអដោយក្បាច់រចនាយ៉ាងល្អប្រណិត ។ ប្រាង្គដែលស្ថិតនៅទិសខាងកើតត្រូវគេហៅថាប្រាសាទស្រី ហើយប្រាង្គ មួយទៀតដែលនៅទិសខាងលិច មានឈ្មោះថាប្រាសាទប្រុស ។
ប្រាង្គទាំងពីរខាងលើនេះ ពីដើមមានកំពស់ប្រមាណជា១០ម៉ែត្រ តែជាអកុសលសព្វថ្ងៃនេះសម្រាប់ប្រាសាទស្រី នៅសល់ត្រឹមតែប្រមាណជា៨ម៉ែត្រតែប៉ុណ្ណោះ ។ ខឿននៃប្រាសាទក៏ត្រូវកប់បាត់ក្នុងដី ហើយមួយវិញសោតកំពូលប្រាសាទក៏ត្រូវបាក់បែកទៅហើយដែរ ។
ប្រាសាទប្រុស ផ្នែកខាងលើត្រូវបាក់រលំ នៅសល់ត្រឹមតែស៊ុមទ្វារតែប៉ុណ្ណោះគួរឲ្យអាណោចអាអធ័មណាស់ ។ ប្រាង្គទាំងពីរឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្នាប្រមាណជា៣ម៉ែត្រ ។ រីឯប្រាង្គទី៣ គេឃើញមានរណ្តៅមួយយ៉ាងធំ ដែលបានបន្សល់ទុកតែគំនរឥដ្ឋដោយសារជនទុចរិច្ច ជីកគាស់ យកវត្ថុបុរាណទៅលក់ ។
ឈ្មោះនៃក្រុមប្រាសាទនេះហើយ ដែលបានឲ្យកំណើតឲ្យរចនាបទកំពង់ព្រះ ដែលបានរីកដុះដាល កាលពីចុងនៅសតវត្សទី៧ ដល់សតវត្សទី៨នៃគ.ស ។
១- ប្រាង្គខាងកើត ឬ ប្រាសាទស្រី :
ប្រាសាទនេះ ត្រូវបានសាងសង់នៅលើដីទួលមួយយ៉ាងខ្ពស់មានទ្វារចូលតែមួយ បែរមុខទៅទិសខាងជើង ៣ទៀតជាទ្វារបញ្ឆោត ។ សំណង់ស្ថាបត្យកម្មមុនអង្គរនេះមានរាងជា៤ជ្រុងទ្រវែង ប្រវែងប្រមាណជា៨ម៉ែត្រ ព្រោះថា ខឿនត្រូវបានកប់ក្នុងដីយ៉ាងជ្រៅ ។ ការដែលបែរទិសខុសប្រក្រតីដូច្នោះ ត្រូវយោងតាមស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រ ។
ប្រាសាទ ស្រី ជ្រុង ខាងត្បូង ( ម . ត ២០០៦) គំនូស និង ប្លង់ នៃ ប្រាសាទ ស្រី ជ្រុង ខាងជើង របស់ Parmentier, ឆ្នាំ 1935
គួរកត់សម្គាល់ថា ដំបូលប្រាសាទស្រី មានរាងជាថ្នាក់ៗទាប ចំនួនបី ហើយលំអដោយ ជំនួសចម្លាក់ក្បាច់ជាកូនខ្ទម (កុឌុ) ទៅវិញ ដែលធ្លាប់មានក្នុងរចនាបទសម្បូរព្រៃគុក ។ ហោជាង មានរាងជាក្រចកសេះផ្កាប់ ហើយទ្រដោយសសរផ្តោប ។ សសរពេជ្រ មានរាងមូល សន្លឹកឈើជំនួសកម្រង និងរំយោលចន្លោះ ល្បាក់ធំៗ មានផ្កាតូចៗ ជាជួរ ។ លក្ខណៈនៃក្បាច់ផ្តែរ គឺស្ថិតនៅត្រង់ថា ផ្តែរទាំងមូលវិចិត្រករ លំអនៅលើក្បាច់អ័ក្ស ដងឆ្នូជាក្បាច់សន្លឹកឈើសុទ្ធសាធ ហើយនៅខាងចុងទាំងសងខាង មានក្បាច់រមូរគូថខ្យង ។
សសរ ពេជ្រ និង ក្បាច់ ផ្តែរ នៃ ទ្វារបញ្ឆោត ជ្រុង ខាងត្បូង រចនា ប័ ថ្ម កំពង់ព្រះ ( ម . ត ២០០៦)
លក្ខណៈពិសេសមួយទៀត គឺទ្វារបញ្ឆោតទាំង៣របស់ប្រាសាទស្រី គឺលំអដោយក្បាច់រចនាដ៏ល្អវិចិត្រ ដូចជាសសរពេជ្រ ក្បាច់ផ្តែរ និងសន្លឹកទ្វារធ្វើអំពីថ្មភក់នេះជាអ្វីមួយដែរខុសប្លែកពីប្រាសាទ ដទៃៗឯទៀត ដែលស្ថិតក្នុងរចនាបទដូចគ្នា ។
ក្រៅពីនេះផ្នែកខាងក្រោមនៃសសរពេជ្រដែលអមទ្វារចេញចូលគេឃើញមាន ចម្លាក់ទ្វារបាលជានាគរាជមានក្បាល៥ ទាំងសងខាង នៃទ្វារចេញចូល គួរឲ្យស្ងប់ស្ញែង ។
វត្តមាននៃស្តេចនាគ ដែលពុំធ្លាប់មានពីមុនមក ក្នុងប្រវត្តិសិល្បៈខ្មែរ គឺដើម្បីសូមឲ្យព្រះអាទិទេពរងនេះរក្សាទីតាំងដូចនគរខ្មែរឲ្យ សុខសាន្ត ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត ហាក់ជាសេចក្តីប្រកាសឲ្យសាសនិកដឹងឮគ្រប់ៗគ្នាដឹងថាទីតាំងនេះ គឺជាមណ្ឌលមួយដ៏ពិសិដ្ឋ ។
២- ប្រាង្គខាងលិច ឬ ប្រាសាទប្រុស :
មានរាជ៤ជ្រុង ស្មើប្រាសាទប្រុស មានទំហំតូចជាងប្រាសាទស្រីផ្នែកខាងមុខ ត្រូវបានរលុះធ្លាក់ជាច្រើនអន្លើ (រូបភាព) ។ ប្រាសាទប្រុសនេះ មានអាយុកាលប្រហាក់ប្រហែលប្រាសាទស្រី ផ្ទាំងចម្លាក់សិវបាទមួយមានពីរថ្នាក់បន្តុបលើគ្នា ទម្រសិវបាទ ដែលមានរន្ធតូចជារង្វង់ ដើម្បីដាក់វត្ថុពិសិដ្ឋ នៅពេលនោះបញ្ចុះបឋមសិលា ចម្លាក់ទេវរូបភេទស្រីចំនួនពីរផងព្រះវិស្ណុ និងទ្វារបាល ធ្វើអំពីថ្ម ត្រូវរកឃើញនៅក្នុងទេវស្ថាននេះ…..មានការកាន់កាប់បន្តរហូតដល់ សតវត្សទី១០យ៉ាងប្រាកដ ។
ក្រៅពីនេះ ចំណែកនៃព្រះប្រកនាគក៏ជាភស្តុតាងបង្ហាញបញ្ជាក់ថា មានការផ្លាស់ប្តូរ ទម្រង់សាសនា ក្រោយពីសម័យអង្គរជាពិសេសក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ។
ចម្លាក់ សម័យអង្គរ មកពី ប្រាសាទ ប្រុស (Cf. EFEO-15795-1bis-15789-2bis-3bis)
សូមជម្រាបថាវត្ថុបុរាណទាំងនោះ ឥឡូវនេះ ត្រូវបានបាត់បង់ អស់ទៅហើយ លើកលែងតែចម្លាក់សំណាងព្រះសិវបាទ ដែលត្រូវបានតម្កល់នៅសារម្ទីរជាតិរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ៕
ការសាងសង់ប្រាសាទខ្មែរ : សម្ភារៈសំណង់ និងសមាសធាតុលំអតុបតែងប្រាសាទ
គ្រប់ការសាងសង់ប្រាសាទបុរាណខ្មែរ ដើម្បីមូលហេតុសាសនា គឺសុទ្ធសឹងបង្កឡើងដោយសម្ភារៈសំណង់ រួមមានថ្មបាយក្រៀមដែលច្រើនប្រើក្នុងការរៀបជញ្ជាំង ចាក់ជាគ្រឹះ ដោយហេតុថា វាងាយស្រួលរក និងមានតម្លៃថោក ។ ថ្មភក់ នៅលើតួប្រាសាទ ព្រោះថាប្រភេទថ្មីនេះពិបាករក ឬមានតម្លៃខ្ពស់ ដូច្នេះហើយគេប្រើជានៅតែកន្លែងណាដែលសំខាន់ៗ ដូចហោជាង, ផ្តែរ, សសរពេជ្រ, ជណ្តើរ ។ ថ្មដីដុតភាគច្រើនប្រើនៅផ្នែកដំបូល និងដាក់រៀបជាគ្រឹះផ្នែកខាងក្រោមនៃប្រាសាទផងដែរ ។ ខ្សាច់ក្នុងការបុកគ្រឹះឲ្យហាប់ ។ ក្រោយពីបង្ហាប់រួចនោះ គេតែងតែចាក់ខ្សាច់ ឬអង្គាម និងទឹក ផ្នែកខាងលើទៀត ។ អត្ថប្រយោជន៍របស់អង្កាម គឺធ្វើឲ្យគ្រឹះមានលក្ខណៈហាប់ណែនល្អ ។ ទឹក គឺជាសម្ភារៈសម្រាប់បុកគ្រឹះ ហើយសម្រាប់បង្ហាប់ផងដែរ ។
សមាសធាតុ តុបតែង លម្អរ ប្រាសាទភ្នំក្រោម (១) និង សមាសធាតុ តុបតែង ប្រាសាទខ្មែរ មួយទៀត
ក្រៅពីនេះ គឺឃើញមានការប្រើឈើ (ស្មាច់) សម្រាប់បុកគ្រឹះដាក់អន្លុងទ្វារ និងសម្រាប់បំបែកថ្មផងដែរ ។ គេយកវាត្រាំទឹកជាមួយថ្ម ក្រោយមកឈើនោះរីក ជាហេតុបណ្តាលឲ្យថ្មបែក ។ ជ័រឈើ ជាពិសេសក្នុងការរៀបឥដ្ឋ ឬជញ្ជាំង ។ ពោលគឺគេត្រូវតំរឹមឥដ្ឋ ឬថ្មឲ្យស្មើ និងខាត់ឲ្យរលោងទើបគេយកជ័របិទភ្ជាប់គ្នាតែម្តង ធ្វើឲ្យសំណង់ហាប់ដូចជាមិនមានថ្នេរអញ្ចឹង ។
ជី : គេតែងពួរ ដើម្បីឲ្យស្ថាបត្យករឡើងឆ្លាក់ ឬលើកបណ្តប់ថ្មពីលើគ្នា ។
ប្រាសាទទាំងនោះសុទ្ធសឹងតែបំពាក់ដោយសមាសធាតុលំអតុបតែង ទាំងខាងក្នុង និងខាងក្រៅផងដែរ ។
សមាសធាតុតុបតែងស្ថាបត្យកម្មផ្នែកខាងក្រៅ : ហោជាងក៏ដូចក្បាច់ផ្តែរ ជាគ្រឿងលំអរបស់ប្រាសាទយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការកំណត់ការវិវត្តអាយុកាល មួយទៅអាយុកាលមួយ និងសម្រាប់បញ្ជាក់នូវរចនាប័ថ្មនាសម័យកាលនីមួយៗ ។ លើសពីនេះ ហោជាងត្រូវ បានធ្លាក់ជាក្បាច់រចនាជាផ្កាភ្ញីស្រស់ប្រិមប្រិយ ដើម្បីទាក់ទាញសាសនិកជន ។
ផ្តែរ ប្រាសាទ រចនា ប័ ថ្ម ព្រៃ ក្មេង សតវត្សរ៍ ទី ៧ មន្ទីរ វប្បធម៌ ខេត្តកំពង់ចាម ដែលមាន រន្ធ បង្គោល មេ ទ្វារ ( ម . ត ១៩៩៣)
ផ្តែរ : ផ្តែរដែលផ្តើមឡើងនៅសម័យវប្បធម៌បុរេអង្គរ ជាពិសេសក្នុងរចនាប័ថ្មភ្នំដា (ក្នុងដំណាក់កាលទី ២ នៃកាវិវត្តន៍) គឺស្ថិតក្រោមហោជាង មានមុខងារមិនត្រឹមតែលំអប្រាសាទតែប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបញ្ជាក់នូវការគោរពសាសនានីមួយៗ ។
សសរពេជ្រ : មានមុខងារលំអប្រាសាទផង និងជួយទ្រ ហោជាង ថែមទាំងសំណង់ទាំងមូលផងដែរ ។ ក្បាច់សសរពេជ្រដែលចាស់ជាងគេស្ថិតក្នុងរចនាប័ថ្មភ្នំដា ។
ស៊ុមទ្វារ និង សន្លឹក ទ្វារ នៅ ប្រាសាទ ស្រី ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង នា សតវត្សរ៍ ទី ៧-៨ ( ម . ត ១៩៩៦)
សសរផ្អោប ឬសសរបញ្ឆោត : គឺស្ថិតនៅជាប់សសរពេជ្រផ្នែកខាងក្រៅ មានមុខងារសម្រាប់លំអដោយការឆ្លាក់ក្បូរក្បាច់រចនាយ៉ាងប្រណិត និងជួយទ្រហោជាង និងសំណង់ទាំងមូល ។ សសរបញ្ឆោតនេះ មានចាប់តាំងពីរចនាប័ថ្មព្រះគោ ចុងសតវត្សទី ៩ ហេតុផលរចនាប័ថ្មអង្គរ ។
ទ្វារ និង ស៊ុមទ្វារ : ស្ថិតនៅជាប់ទ្វារដែលធ្វើឡើងអំពីឈើ វាមានមុខងារលំអប្រាសាទ និងទទួលសា្វគមន៍ សាសនិកជនដែលចូលប្រាសាទបូជាព្រះ តាមរយះក្បាច់ផ្តែរ ។ ស៊ុមទ្វារធ្វើអំពីថ្មភក់ ហើយមានចោះរន្ធ ដើម្បីស៊កពន្លួញ ។
រន្ធ មេ ទ្វារ សម្រាប់ ស៊ក ព ន្លូ ញ ប្រាសាទ រូងភ្នំ នៅ ជើងភ្នំ ដា , អន្តរកាល រវាង នគរ ភ្នំ និង ចេនឡា អង្គរបុរី ( ម . ត ២០០៦) និង ទ្វារ ឈើ នា សម័យ ចេនឡា នៅ ប្រាសាទ ស្រី ស្រុក កំពង់លែង ខេត្តកំពង់ចាម ( ម . ត ២០០៨)
វត្តមានរបស់រន្ធទាំងនោះ ពីរនៅផ្នែកខាងលើ និង ពីរទៀតនៅផ្នែកខាងក្រោម គឺសំរាប់ទទួលសន្លឹកមេទ្វារ ដែលធ្វើអំពីឈើដូចករណីនៃមេទ្វារនៃប្រាសាទស្រី ដែលស្ថិតក្នុងសម័យវប្បធម៌ចេនឡា ជាតថភាពស្រាប់ ។ ប្រពៃណីនេះ តាមពិតទៅ ត្រូវបានផ្តើមឡើងតាំងតែសម័យនគរភ្នំម្ល៉េះ ជាពិសេសនៅប្រាសាទរូងភ្នំ ដែលស្ថិតក្រោមជើងភ្នំដាជាដើម ៕
សិលាចារឹករបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ លើប្រាសាទអង្គរវត្ត
ក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ យើងឃើញមានការបង្រួបបង្រួម និងស្ថាបនាជាតិខ្មែរឡើងវិញ ហើយការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិនេះមានកាន់តែខ្លាំងក្លាឡើងៗ នៅចុងសម័យវប្បធម៌បាយ័ន ។ ភស្តុតាងនៃសម្មិទ្ធិផលសង្គមដំបូងបង្អស់ គឺការកសាងព្រះរាជធានីអង្គរធំ ដែលមានប្រាសាទបាយ័នជាប្រាសាទរាជ បន្ទាប់មកគឺប្រាសាទតាព្រហ្ម ព្រះខ័ន និងបន្ទាយឆ្មារ ដើម្បីឧទ្ទិសបុណ្យកុសលចំពោះអតីតព្រះរាជវង្សានុវង្សព្រមទាំងមេទ័ព ដែលបានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមរំដោះទឹកដីខ្មែរ ។ ដើម្បីពង្រីកអំណាច ព្រះមហាវីរក្សត្រអង្គនេះបានកសាងនូវសាលាសំណាក់ (ធម្មសាលា) និងមន្ទីរពេទ្យ (អរោគ្យសាលា) ជាច្រើន ព្រមទាំងបានជួសជុលឡើងវិញនូវមូលនិធិសាសនានាសម័យមុនៗទូទាំងដែនដីនៃ កម្ពុជរដ្ឋ ។
ស្នាព្រះហស្ថដ៏ធំធេងទាំងនោះ ត្រូវបានអ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិសាស្ត្របង្ហាញបញ្ជាក់តាមរយៈសៀវភៅ និងអត្ថបទមួយចំនួនរួចទៅហើយ ។ យ៉ាងណាមិញប្រជាជនខ្មែរយើង ក៏បានចារព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះក្នុងក្រាំងមាសនៃពង្សាវតារប្រចាំជាតិ របស់ខ្លួនផងដែរ ។
សិលាចារឹក សម័យ ព្រះបាទ ជ័យ វរ្ម័នទី ៧ នៅលើ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ( ម . ត ២០០៨) និង បង្គោល សិលាចារឹក នា មន្ទីរពេទ្យ របស់ ទ្រង់ នៅ ខេត្ត សុ រិ ន្ទ្រ ( ឯកសារ នាយកដ្ឋាន វិចិត្រសិល្បៈ ថៃ )
ដូចយើងជម្រាបរួចមកហើយ ក្នុងសម័យបាយ័នសិល្បៈវប្បធម៌បច្ចេកទេស និងវិទ្យាសាស្ត្រខ្មែរបានឈានដល់ដំណាក់កាលកំពូល លើសសម័យមុនៗ ដោយសារព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ ឬក៏អ្នកប្រាជ្ញដែលរួមព្រះបរមកគ្រូ និងវិស្វករចំណានរបស់ទ្រង់បានបង្កើតនូវរចនាសម្ព័ន្ធថ្មីមួយដែលមាន លក្ខណៈសំយោគរវាងលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងពីរនិកាយ និងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលជាត្រីវិស័យនៃការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសជាតិ ។
ក្នុងអត្ថបទនេះ នឹងផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់លើការឆ្លាក់ចារឹកខ្លីៗមួយចំនួននៅលើ ជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលរហូតដល់សព្វថ្ងៃពុំទាន់មាននរណាមួយចាប់អារម្មណ៍នៅឡើយ ព្រោះគេបានចាត់ទុកថា ជាអក្សរដែលសរសេរក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ស្តេចស្ថាបនិកប្រាសាទអង្គរវត្ត ។
សូមរំលឹកថា តួអក្សរចារឹកទាំងនោះ ផ្ទាំងរូបនីមួយៗពាក់ព័ន្ធនឹងមេទ័ព ហើយមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់ឈ្វេងយល់ពីហេតុការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលបានកើតឡើងក្នុងសម័យកាលនោះ ដូចជាវត្តមានរបស់កងទ័ពសៀមជាដើម ដែលបានចូលរួមក្បួនព្យុហយាត្រា ។ គឺចំណុចនេះហើយដែលយើងសូមលើកមកពិនិត្យនៅទីនេះ ។
ជាបឋមយើងសូមលើកយកតួអក្សរចារលើប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលគេបានសន្មតដោយភាន់ច្រឡំថា ជាតួអក្សរចារក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ដើម្បីប្រៀបធៀបទៅនឹងតួអក្សរដែលចារក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទជ័យ វរ្ម័នទី៧ ។ អ្វីដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍នោះ គឺតួអក្សរទាំងឡាយលើប្រាសាទអង្គរវត្ត មានលក្ខណៈដូចគ្នាបេះបិទទៅនឹងអក្សររបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយសារតែតួរអក្សរទាំងនោះមានទម្រង់ខុសគ្នានឹងតួសិលាចារឹកដែលចារឹក របស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ យើងពុំអាចចាត់ទុកថាអក្សរទាំងនេះស្ថិតក្នុងសម័យកាលតែមួយបានឡើយ ។
ខាងលើនេះ ធ្វើឲ្យយើងសន្និដ្ឋានបានថា អក្សរចារឹកនៅលើប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានចារឡើងក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទជ័យវរ័ន្មទី៧ យ៉ាងប្រាកដ ។ ដោយផ្អែកលើលក្ខណៈនៃតួអក្សរទោះបីគ្មានការចុះកាលបរិច្ឆេទក៏ដោយនេះ ជាការរកឃើញរបស់យើង ។
រួចមកហើយ យើងបានកត់សម្គាល់ថា ព្រះមហាក្សត្រជ័យវរ្ម័នទី៧ បានកាន់កាប់ទឹកដីដូនតារបស់ទ្រង់ឡើងវិញ ដោយទ្រង់បានកសាងឬជួសជុលមូលនិធិសាសនាឡើងវិញ ទូទាំងប្រទេស ជាពិសេសក្រោយពីទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិ ។ ព្រះអង្គមិនបានកសាងប្រាសាទអង្គរវត្តទេ ក៏ប៉ុន្តែព្រះអង្គយ៉ាងហោចណាស់ក៏បានឆ្លាក់ដោយប្រើតួអក្សរក្នុងសម័យ របស់ទ្រង់ ដើម្បីបង្ហាញប្រវត្តិរបស់ចម្លាក់នីមួយៗ ទុកជាប្រវត្តិសាស្ត្រដែរ ហើយទង្វើបែបនេះ ក៏ត្រូវបានបន្តរហូតដល់សតវត្សទី១៥ ដែរ ជាពិសេសក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទអង្គច័ន្ទ ដែលបានបញ្ចប់ផ្ទាំងចម្លាក់រួចរាល់ នូវអ្វីដែលព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ មិនបានបញ្ចប់នៅសតវត្សទី១២ ។
សូមរំលឹកថា ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ស្ថាបនិកប្រាសាទអង្គរវត្ត គឺជាស្តេចខ្មែរមួយអង្គរដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធិដ៏អស្ចារ្យដែលបានឡើង សោយរាជ្យនៅគ.ស ១១១៣ ដោយមានព្រះមរបនាមថាព្រះបរមវិស្ណុលោក ។ រីឯព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ព្រះអង្គសោយរាជ្យ នៅឆ្នាំ១១៦២ ចន្លោះសតវត្សទី១២ និងដើមសតវត្សទី១៣ ។
ដូច្នេះ តាមរយៈការឆ្លាក់ប្រវត្តិនៃរូបនីមួយៗនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ ដែលយើងអាចចាត់ទុកថា ជាការអភិរក្ស ឬការជួសជុល ឬក៏ជាការសាងសង់បន្ថែម យើងឃើញព្រះទ័យយកចិត្តទុកដាក់របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ ទៅលើប្រាសាទសិលាដ៏ធំសម្បើម និងសំខាន់ខាងលើនេះ ដែលជាកេរដំណែលរបស់ដូនតាយ៉ាងប្រាកដ ៕
